Оралното здравје е нераскинлив дел од системското здравје. Денес постои обемен корпус докази дека воспалителните заболувања во усната празнина (пародонтитис, гингивитис) се поврзани со повеќе хронични системски состојби – дијабетес, кардиоваскуларни болести, ревматолошки синдроми, хронична бубрежна болест (CKD) и др. Umbrella-review анализи на мета-анализи покажуваат конзистентни асоцијации меѓу оралното и системското здравје, иако цврстината на доказот варира по состојби.
Податоците од големи популациски истражувања (на пр. NHANES) пријавуваат значајни поврзаности како на пр. пародонтитис ↔ дијабетес и кариес ↔ хипертензија; механизмите вклучуваат хронична инфламација (IL-6, TNF-α), бактериемија од пародонтални лезии и заеднички ризик-фактори (пушење, исхрана, седентарен стил). Оваа „оска“ уста-организам го намалува капацитетот за заздравување и ја крева базната воспалителна активност – што станува критично при интервенции во коската на вилицата, особено ако пациентот има и остеопороза.
Најчести хронични состојби поврзани со оралното здравје
| Хронична состојба | Епидемиолошка врска со орално здравје | Главен механизам |
| Дијабетес тип 2 | ↑ ризик за пародонтитис; влијание врз гликемија | Системска инфламација, нарушена микроциркулација |
| Кардиоваскуларни болести | Поголема фреквенција на пародонтални лезии | Бактериемија, ендотелна дисфункција |
| CKD | Алвеоларна ресорпција, губење на заби | Ca/P дизбаланс, секундарна хиперпаратиреоза |
| Ревматоиден артритис | Асоцијација со пародонтитис | TNF-α, IL-1β медијација |
| Остеопороза | Намалена густина на виличната коска | Нарушено ремоделирање, повисок ризик по хирургија |
Остеопороза – тивка болест со јасни орални импликации
Остеопорозата е хронична болест на коските со намалена минерална густина и нарушена микро-архитектура, што го зголемува ризикот од фрактури (пршлени, колк). Кај забната поддршка, тоа значи поранлива алвеоларна коска, поголема подвижност на забите и побавно заздравување по екстракции или имплантација. Клинички, жените по менопауза и повозрасните мажи се најризични, а коморбидитетите како дијабетес и CKD дополнително ја намалуваат регенеративната резерва.
Бисфосфонати: златен стандард со „две острици“
Бисфосфонатите се аналози на пирофосфат кои се врзуваат за хидроксиапатит и ја инхибираат остеокластната ресорпција (инхибиција на FPP-синтаза), со што ја стабилизираат коската и значајно ги намалуваат фрактурите. Постојат орални (алендронат, ризедронат, ибандронат) и интравенозни форми (золедронат, памидронат). Најчести несакани ефекти: ГИ иритација (орален пат), симптоми на „остра фаза“ по прв IV циклус, хипокалцемија, ретко бубрежна токсичност при IV и атипични феморални фрактури на долг рок.
Класификација и индикации (резиме)
| Тип | Примери | Пат | Потенција | Главни индикации |
| Не-азотни | етидронат, клордронат | PO | помала | Паџетова болест, ретко остеопороза |
| Азотни (стандард) | алендронат, ризедронат, ибандронат | PO/IV | средна–висока | Прва линија кај остеопороза |
| Азотни (високо-потентни) | золедронат, памидронат | IV | многу висока | Тешка остеопороза; онколошка коскена болест |
MRONJ (медикаментозно-асоцирана остеонекроза на вилицата)
Дефиниција: перзистентна експонирана коска во орофацијалниот регион ≥8 недели кај пациенти изложени на антиресорптивни/антиангиогени лекови и без историја на радиотерапија на вилицата. Најважен стоматолошки ризик при анти-ресорптивна терапија.
Колку е честа MRONJ?
- Кај пациенти со орални бисфосфонати за остеопороза: проценета инциденца ~0,001%-0,01%.
- Кај IV бисфосфонати за остеопороза: пријавува ~0,017%.
- Кај високи IV дози за онколошки индикации: вообичаено 1%-10%.
Фактори на ризик: траење >2–4 години, високо-потентни и IV шеми, инвазивни стоматолошки процедури (екстракции, импланти), пародонтална инфекција, слаба хигиена, пушење, кортикостероиди, дијабетес, имуносупресија. Водечките насоки за проценка/менаџмент се консолидирани во позициониот документ на AAOMS (2022 update).
Пред да започне терапијата: контраиндикации и услови на исклучување
- Активни орални инфекции/незаздравени рани – прво санација, потоа терапија
- Неконтролирана пародонтална болест
- Изразена езофагеална патологија (орален пат)
- Хипокалцемија/витамин D дефицит – корекција пред почеток
- Тешка бубрежна слабост (особено за IV)
- Неможност да се следат инструкции (правилно земање, стоење исправен 30 минути)
Проценка на MRONJ ризик во стоматолошка пракса
| Категорија | Клинички профил | Препорака за интервенции |
| Низок ризик | Орални BP ≤5 г., без коморбидитети | Рутинска нега; одложи елективни екстракции ако е можно |
| Среден ризик | >5 г. или коморбидитети (DM, стероиди) | Атрауматски техники, антисептик, примарно затворање |
| Висок ризик | IV BP/онколошки дози | Избегнувај хирургија; тесна координација со лекар |
Белешка за времето: Поголема временска оддалеченост од последна IV доза (особено >90 дена, а за золедронат често се препорачува подолг интервал) може да го намали ризикот, но одлуката е индивидуална и мултидисциплинарна. Водете се според најновите насоки и клинички проценки.
Превентивен стоматолошки протокол (3 чекори)
1) Пред започнување анти-ресорптивна терапија
- Целосен преглед + панорамски/перирадикуларни снимки
- Завршете ги сите потребни екстракции/ендодонтски третмани
- Оставете ≥3 недели за мекоткивно заздравување
- Интензивна едукација за хигиена, професионално чистење, контроли
2) За време на терапијата
- Контроли на 4–6 месеци; пародонтална стабилизација
- Антисептички испирања (0,12–0,2% хлорхексидин) пред/по интервенции
- Атрауматски хируршки техники; примарно затворање; селективна антибиотска профилакса
- Блиско следење на заздравувањето (7-14 ден)
3) По инвазивна процедура
- Рана детекција на експонирана коска/инфекција
- Локални антисептици, контролирана механичка хигиена
- Антибиотска терапија при клинички знаци на инфекција
- Долгорочни контроли (3, 6, 12 месеци)
(Овие принципи се усогласени со AAOMS/ADA препораки.)
Импланти и протетика кај пациенти на бисфосфонати
Имплантите не се автоматски контраиндицирани кај нискодозни орални бисфосфонати, но ризикот за компликации е повисок и бара строга селекција: стабилна примарна фиксација, без траума, беспрекорна хигиена, поинтензивно следење. Кај пациенти на IV/онколошки дози или со анамнеза на MRONJ – имплантацијата генерално се избегнува до изречна согласност на мултидисциплинарен тим.
MRONJ: стадиуми и третман (конзервативно → селективно хируршко)
| Стадиум | Клиника | Терапија |
| 0 | Симптоми/радиолошки промени без експонирана коска | Симптоматска поддршка, антисептик |
| 1 | Експонирана коска без инфекција | Хлорхексидин, набљудување |
| 2 | Болка, инфекција, гној | Антибиотици + ограничен дебридман |
| 3 | Фистули, патологија/фрактура | Селективна хирургија; адјуванси PRP/ласер по проценка |
Позициониот документ на AAOMS (2022) сумира дека конзервативниот пристап е прв избор за рани стадиуми, додека хирургијата се резервира за напреднати случаи – со цел да се минимизира дополнително коскено оштетување.
Клинички баланс: придобивки од спречување фрактури vs. ризик од вилична некроза
| Терапевтска цел | Потенцијален ризик | Практична порака |
| Спречување на колк/прешлен фрактури | MRONJ во остеопороза популација е редок (мили-промили) | Вообичаено продолжи терапијата + силна стоматолошка превенција |
| Онколошки високи дози | Повисок MRONJ ризик (1–10%) | Максимално избегнувај елективни хирургии; тесна координација |
| Повеќе коморбидитети | Задоцнето заздравување | Индивидуален план и заедничка одлука лекар-стоматолог-пациент |
Клучно: За типичен пациент со остеопороза, апсолутната придобивка од анти-ресорптивната терапија (помалку фрактури, помала смртност) најчесто го надминува малиот апсолутен MRONJ ризик – ако се следат стоматолошките протоколи и ако постои координација со матичниот лекар.
ЧПП (FAQ)
1) Може ли да вадам заб додека примам орални бисфосфонати?
Да – со атрауматска техника, антисептична подготовка и примарно затворање. Ризикот е низок, но реален: информиран пристап и блиски контроли се задолжителни.
2) Дали да направам „drug holiday“ пред хирургија?
Нема универзален протокол. Кај долготрајна терапија можно е краток прекин по договор со лекарот; кај IV шеми, поголем интервал од последната доза е поволен, но одлуката е индивидуална.
3) Импланти – да или не?
Селектирано „да“ кај нискоризични орални шеми; „не“ кај IV/онколошки дози без силно оправдување и тимска согласност.
4) Како рано да распознаам MRONJ?
Перзистентна експонирана коска >8 недели, болка, оток, гној, непријатен мирис, лабави заби, нарушено заздравување по екстракција – веднаш контактирајте стоматолог.
Слични статии
Како здравјето на забите влијае на целокупното здравје?
Клучни зборови: остеопороза, бисфосфонати, MRONJ, пародонтитис, импланти, екстракции, орално-системска врска, дијабетес, CKD, кардиоваскуларни болести, стоматологија
Тагови: остеопороза; бисфосфонати; MRONJ; стоматологија; пародонтитис; импланти; дијабетес; CKD; кардиоваскуларни болести; превенција
